[ Pobierz całość w formacie PDF ]

odróżnia się wierzących od niewierzących, ale same zawierają łaskę, której są
znakami, oraz udzielają jej tym, którzy nie stawiają przeszkody działaniu łaski (Denz.
849). Brane od strony Boga, udzielają łaski zawsze i wszystkim przez samo ich
przyjęcie (ex operę operato), jeśli się je przyjmuje należycie (Denz. 850). Do
otrzymania łaski nie wystarcza sama wiara w obietnicę Bożą (Denz. 851) Chrzest,
102
bierzmowanie i kapłaństwo wyciskają na duszy charakter i tych trzech sakramentów
nie można powtarzać (Denz. 852).
Nie wszyscy mają władzę udzielania wszystkich sakramentów ; udzielający
musi mieć przynajmniej intencję czynienia tego, co czyni Kościół (Denz. 853, 854).
Udzielający sakramentu w stanie grzechu ciężkiego udziela go ważnie, o ile
zachowuje wszystko, co należy do jego istoty (Denz. 855). Nie wolno gardzić
obrzędami (ceremoniami), jakich się używa przy uroczystym udzielaniu sakramentów,
ani według osobistego upodobania ich opuszczać lub zmieniać (Denz. 856).
Q. 84, 1, zarz. 1 (3) Gracjan, benedyktyn z klasztoru św. Feliksa w Bolonii, zebrał
między rokiem 1140-1150 orzeczenia soborów, papieży oraz liczne cytaty z dzieł św.
Ambrożego, Augustyna, Hieronima w jedno dzieło pt. Concordantia discordiantium
canonum, które znane jest powszechnie jako Decretum Gradami. W średniowieczu
dzieło to było podręcznikiem teologii moralnej i prawa kanonicznego. Także i święty
Tomasz cytuje Gracjana.
Q. 84, I, zarz. 1 (4) Do istoty sakramentu należy pojęcie  znaku" i równocześnie
pojęcie  sprawiania" tego, co się przezeń oznacza. Stąd sakrament określa się jako
znak rzeczy świętej, która uświęca ludzi;  proprie dicatur sacramentum ... quod est
signum rei sacrae in ąuantum est sanctificans homines" (3, q. 60, a. 2). Sakramenty są
więc znakami rzeczywistości świętej, która jest święta sama w sobie i ma moc
uświęcania.
Q. 84, 1, ad 1. (5) Do istoty każdego sakramentu, a więc i sakramentu pokuty, należą
czynności zewnętrzne -  res gestae". Każdy sakrament jest z istoty swej  znakiem".
Na znak sakramentalny składają się  rzeczy" i  słowa", dostępne dla poznania przez
zmysły, które nazywamy w teologii  materią i formą" sakramentu.  Słowa" połączone
z  rzeczami", czyli materia i forma, stanowią znak sakramentalny.
Otóż materia sakramentu pokuty jest nieco odmienna od materii innych
sakramentów. W pięciu sakramentach  materię" stanowią rzeczy, którymi posługuje
się udzielający sakramentu, np. przy chrzcie jest nią woda, przy bierzmowaniu
103
krzyżmo, w Eucharystii chleb i wino itd. W sakramencie pokuty natomiast  materią są
czynności ludzkie, świadome i dobrowolne, mianowicie trzy akty grzesznika: skrucha,
wyznanie grzechów i zadośćuczynienie (Denz. 914). Sobór Trydencki nazywa je
 quasi materia" (Denz. 896, 914), aby zaznaczyć, że materia sakramentu pokuty różni
się od materii innych sakramentów. Podobnie jak z materią sakramentu małżeństwa.
Q. 84, 2, (6) Według fizyki średniowiecza woda jest jednym z czterech elementów, z
których składają się metale.
Q. 84, 2, ad 3. (7) Odpuszczenia grzechów powszednich można dostąpić poza
sakramentem pokuty i dlatego nie ma obowiązku poddawania ich pod władzę kluczy
Kościoła. W pierwszych czterech wiekach nie było zwyczaju spowiadania się z
grzechów powszednich. Obecnie wierni wyznają grzechy powszednie w sakramencie
pokuty, Kościół zaś zwyczaj ten pochwala i do niego zachęca. Jest on bardzo
pożyteczny dla życia duchowego.
Q. 84, 3, (8)Sakramenty sprawiają łaskę i zarazem są jej znakami zewnętrznymi. Na
znak sakramentalny składają się zarówno  materia", jak i  forma". Są one częściami
znaku sakramentalnego jako całości i dlatego musi między nimi za-chodzić proporcja.
 Forma" wyjaśnia i precyzuje treść wartą w materii bardzo ogólnikowo i niewyraz
nie.
Otóż formą sakramentu pokuty - według orzeczenia Soboru Trydenckiego - są słowa
rozgrzeszenia:  Ja ciebie rozgrzeszam z grzechów twoich, w imię Ojca i Syna i Ducha
Z
więtego" (Denz. 896).
Q. 84, 3, ad 1. (9) Obecnie przy rozgrzeszeniu używa się formy afirmatywnej i nie
wolno używać w Kościele łacińskim formy błagalnej. Z
więty Tomasz w dziełku  De
forma absolutionis ad generałem Magistrum Ordinis Praedicatorum" (Opusculum
XXIII) twierdzi, że absolucja udzielona formą błagalna jest nieważna. W pierwszych
wiekach używano formy afirmatywnej, a i obecnie używa się jej w Kościele
wschodnim. Nastąpiła więc w ciągu wieków zmiana formuły rozgrzeszenia. Kościół
mógł taką zmianę wprowadzić, gdyż nie narusza ona istoty sakramentu,  salva eius
104
substantia". Chrystus nie wyznaczył jej  in particulari", jak to ma miejsce przy chrzcie
i Eucharystii. Cf. Hugueney E. Critiąue. Apologie des dogmes, Paris, 1914.
Q. 84,3 , ad 1. (9) Obecnie przy rozgrzeszeniu używa grzeszenia  Ja ciebie
rozgrzeszam ..." kapłan wymawia słowa, mające formę prośby, jak  Misereatur..."
Modlitwy te, aczkolwiek nie są konieczne do ważności rozgrzeszenia, mają swe
głębokie uzasadnienie i mogą nawet zadecydować o skuteczności sakramentu. Materią
sakramentu pokuty są akty penitenta: wyznanie grzechów, skrucha i zadośćuczynienie.
Najważniejszym z nich jest skrucha. Do ważności sakramentu niezbędna jest skrucha
nadprzyrodzona, to znaczy wykonana pod wpływem łaski  ex inspiratione divina" (a
1, ad 2). Kapłan modlitwami poprzedzającymi słowa rozgrzeszenia prosi o łaskę
skruchy dla penitenta. Skrucha usuwa przeszkodę do otrzymania łaski, jaką jest stan
grzechu. Może się zdarzyć*" że penitent przystępuje do spowiedzi bez należytej
skruchy dopiero w momencie rozgrzeszenia na nią się zdobywa, pod wpływem łaski
wyproszonej słowami kapłana, które poprzedziły formułę rozgrzeszenia.
Q. 84, 5. (11) Gdy się mówi o konieczności pokuty należy jasno sprecyzować, o jaką
to pokutę chodzi. Przez pokutę można rozumieć cnotę pokuty, albo sakrament pokuty.
Pokuta jako cnota ma podwójną stronę: wewnętrzną i zewnętrzną (3, q. 84, a. 8).
Zasadniczą jest pokuta wewnętrzna i o nią głównie chodzi. Pokuta w objawach [ Pobierz całość w formacie PDF ]