[ Pobierz całość w formacie PDF ]

walka społeczna w imię haseł internacjonalistycznych, tak wyraz
nie gło-szonych przez
przedstwicieli najbardziej radykalnych odłamów tego ruchu. Cała zresztą rewolucyjna działalność
społeczeństwa gruzińskiego z tych lat ściśle powiązana była z wydarzeniami, których terenem była
ówczesna Rosja.
Przy wyborach do pierwszego parlamentu rosyjskiego, tzw. Dumy, ordynacja wyborcza z góry
ustalona została w ten sposób, że dawała ona wyraz
ną przewagę przedstawicielom warstw
posiadających. Wybory zbojkotowali przedstawiciele ruchów rewolucyjnych. Mimo to w Gruzji
sympatie wyborców wyraz
nie szły w kierunku lewicy. Do pierwszej Dumy (wiosna 1906 r.) na
osiem mandatów, jakie przydzielono Gruzji, aż pięć przypadło przedstawicielom umiarkowanej
lewicy. Również w wy-borach do drugiej Dumy (zima 1907 r.) przewagę uzyskała umiarkowana
lewica. W wyborach do trzeciej Dumy jesienią 1907 r.) na trzy man-daty, które po zmianie
ordynacji wyborczej otrzymała Gruzja, aż dwa przypadły umiarkowanej lewicy, a tylko jeden
bezpartyjnemu przedsta-wicielowi sfer zachowawczych. Do czwartej Dumy w 1912 r. również z
trzech mandatów dwa przypadły umiarkowanej lewicy, a trzeci tzw. federalistom. Warto tu dodać,
że posłowie gruzińscy na terenie Dumy odgrywali poważną rolę i należeli do jej najbardziej
radykalnych działaczy.
W okresie tzw. reakcji stołypinowskiej, nazywanej tak od nazwiska carskiego premiera Piotra
Stołypina, w Gruzji nadal prowadzona była działalność rewolucyjna i wyzwoleńcza. W większych
ośrodkach prze-mysłu, np. w Tbilisi i Batumi, wielokrotnie dochodziło do zaburzeń. Dokonywano
zamachów na najbardziej znienawidzonych przedstawicieli carskiego reżimu, na fabrykantów lub
ich oficjalistów. Zaogniona była również sytuacja na wsi. Dochodziło do napadów na dwory i
ziemian. Rozszerzyła się działalność chłopskich zbójników, z których część walczyła w imię haseł
społecznych ze znienawidzonymi przedstawicielami obszarników, kupców czy carskiej
administracji. Część jednak niekiedy pod pozorem walki klasowej uprawiała zwykły proceder
bandycki.
Znaczne zaostrzenie sytuacji na terenie Gruzji nastąpiło w 1912 r.
Do poważnego strajku doszło w górniczej miejscowości Cziatura.
194
Strajki objęły również Batumi, Poti i wiele miejscowości zachodniej Gruzji. Z kolei zaczęły
ogarniać obszary wschodniej części tego kraju. Napięta sytuacja utrzymywała się aż do momentu
wybuchu pierwszej wojny światowej.
KULTURA
W porównaniu z innymi krajami Zakaukazia na terenie Gruzji istniała dobrze rozwinięta sieć
szkolna. Wysoki był poziom zawodowy i moralny nauczycieli, w przeważającej większości
Gruzinów. Na ogół traktowali oni swą pracę jako patriotyczny obowiązek podnoszenia kwalifikacji
swych współbraci. Mimo więc odgórnych nakazów zalecających przeprowadzanie akcji
rusyfikacyjnych i zastępowania języka gruzińskiego rosyjskim, nigdy nie były one w całej swej
rozciągłości wprowadzane w życie. W szkołach nadal nauka większości przedmiotów odbywała się
po gruzińsku, jedynie w razie kontroli inspektora szkolnego przechodzono na język rosyjski.
Zdarzały się co prawda  wpadki , na skutek których wielu nauczycieli traciło swe posady. Próby
sprowa-dżania na ich miejsce nauczycieli Rosjan nie dawały oczekiwanych wyników. Nie znali oni
bowiem ani miejscowych zwyczajów, ani języka gruzińskiego, szybko więc wchodzili w konHikt z
otoczeniem. Skuteczniejsza była natomiast ich działalność na terenach przemiesza-nych pod
względem etnicznym. Tam bowiem, gdzie do szkoły obok dzieci gruzińskich uczęszczały również
dzieci Ormian, Greków, Lezginów czy innych narodów, językiem wykładowym stawał się rosyjski.
Gruzini chętnie wysyłali swoje dzieci do szkół. Jedynie na obszarach zamieszkiwanych przez
muzułmanów istniały opory przeciw oddawaniu potomstwa pod opiekę chrześcijańskich
nauczycieli. Nieliczne zaś prywatne szkoły muzułmańskie, tzw. mekteby, miały przeważnie niski
poziom nauczania.
Spis ludności z 1897 r. podaje ciekawe dane dotyczące odsetka osób umiejących pisać i czytać. Z
danych tych wynika, że pod tym względem Gruzini korzystnie wyróżniali się spośród innych
narodów Kaukazu. Biorąc pod uwagę ludność powyżej 10 roku życia, w guberni tbiliskiej czytać i
pisać potrafiło 21,7% ludności, w guberni kutaiskiej 19,6%, w obwodzie karskim 14,7%, w guberni
bakińskiej 10,8%, w guberni erewańskiej 9,0%, w guberni jelizawietpolskiej zaledwie 6,8%.
Naturalnie odsetek umiejących czytać i pisać mężczyzn był wyższy niż kobiet, np. w guberni
tbiliskiej 25,6% mężczyzn i 16,9% kobiet, w guberni kutaiskiej 25,7% mężczyzn i 12,9% kobiet.
Na terenie Gruzji znajdowało się wiele szkół średnich. Natomiast
nie było ani jednej wyższej uczelni. Na przełomie XIX i XX w.
dyskutowana była w Petersburgu sprawa utworzenia w Tbilisi uniwersy-
tetu. Nawet najbardziej reakcyjni przedstawiciele sfer rządowych popierali
ten plan, uważając, że wyższa uczelnia może stać się poważnym
czynnikiem przyspieszającym akcję rusyfikatorską. Istniały jednak obawy,
że uniwersytet może stać się kuz
nią postępowych idei, które stamtąd
195
trafią nie tylko do Gruzinów, ale również i do innych narodów kaukaskich. Z tych więc przyczyn, a
także i ze względów finansowych, idea utworzenia w Tbilisi uniwersytetu nie została zrealizowana.
Nadal znaczna liczba Gruzinów udawała się na wyższe studia do Petersburga, Moskwy, Kijowa,
Odessy, a nawet Warszawy i Puław (istniał tam, chętnie odwiedzany przez Gruzinów, Instytut
Agronomiczny). Pewne przywileje, jakie aż do końca istnienia caratu miała młodzież pochodząca
ze stanu szlacheckiego w otrzymywaniu stypendiów czy też w przyjmowaniu do służby
państwowej, dawały Gruzinom znaczne korzyści. Liczni bowiem potomkowie dawnych aznaurów,
ongiś zali-czonych przez władze carskie do stanu szlacheckiego, których odsetek w społeczeństwie
gruzińskim był wysoki, mogli korzystać z ułatwień na studiach czy póz
niej w służbie wojskowej
lub cywilnej. Pod względem więc liczby własnej inteligencji w stosunku do ogólnej liczby ludności
Gruzini wysuwali się na czołowe miejsce wśród wszystkich narodów zamieszkujących carską
Rosję.
Duże zasługi w rozwoju życia kulturalnego Gruzji miała ówczesna prasa. Częściowo obliczona
była ona na masowego czytelnika i poruszała takie zagadnienia, jak higiena, postęp w gospodarce
wiejskiej itp. Równolegle przybywało pism publicystyczno-literackich, które zajmowały się
zagadnieniami politycznymi, obyczajowymi itp. Niektóre, bardziej radykalne, w umiejętny sposób,
aby nie wpaść w konflikt z carską cenzurą, odpowiednio urabiały opinię publiczną. Znaczną
poczytnością cieszyło się czasopismo pt.  Droeba ( Czas ), wydawane w latach 1866-1885,
reprezentujące umiarkowany politycznie kierunek. Z kolei duży autorytet zyskało pismo
(początkowo miesięcznik, póz
niej dziennik)  Iweria wydawane w latach 1877-1906, którego
redaktorem był Ilja Czawczawadze. Jednocześnie ukazywało się wiele innych miesięczników, [ Pobierz całość w formacie PDF ]