[ Pobierz całość w formacie PDF ]
cze nie zna w a l k i intencji pisarskich nie potrafi przeywa antagonizmu sztu-
ki zaangaowanej i sztuki dla sztuki .
(Podobnie jak nie odrónia rzeczy i s"owa . Fragment rozmowy zas"yszanej na
ulicy: starszy ch"opczyk chwali si, e zna si na godzinach i wie, jakie panuj re-
lacje wród znaków zegarowego szyfru. Trzynasta to jest pierwsza mówi
a czternasta to jest druga, a pitnasta to jest trzecia godzina... Po co oni dziwi si
m"odszy zrobili po dwie nazwy? N a z w , wed"ug dziecka, kto r o b i, tak jak
robi si przedmiot, d"ugopis czy szalik.)
W odniesieniu do osobowoci dziecka trzeba by termin dydaktyzm traktowa
jako pojcie szersze, a i bardziej szlachetne ni wobec doros"ych. Zwrómy uwag:
twórczo, która chce wychowywa doros"ych, zak"ada zmian postawy odbiorcy.
Poezja dla dzieci, niezalenie od tematu, partycypuje w serii zmian naturalnych, któ-
re s istot dorastania czy wyrastania odbiorcy. Doros"a literatura dydaktycz-
na, po drugie, proponuje odbiór wykonawczy ; oczekuje transformacji tej czy in-
nej idei z jzyka poetyckiego w jzyk zachowa czysto praktycznych; ywi przy tym
ustawiczne podejrzenia, i jej apele, w rodzaju:.
Rnij karabinem w bruk ulicy
zostan przedwczenie wyczerpane w percepcji typu kontemplacyjnego (nic
nie daje gwarancji, e ktokolwiek bdzie mia" odwag wyrn karabinem w bruk
naprawd). Inaczej twórczo dla dzieci. Tutaj z kolei ca"y uk"ad nadawczy (au-
tor, edytor) liczy si z prawdopodobiestwem n a d m i a r u reakcji wykonaw-
czych i naladownictw, czsto bezrefleksyjnych. Dziecko bowiem potrafi przy-
mierza r o l e, których tekst nie proponuje mu wprost chtnie uruchamia par-
tytury dzia"a zarezerwowanych wy"cznie dla postaci literackich.
Zw"aszcza futurologia dziecica (gra: gdy dorosn, bd tym a tym ) nie uzna-
je jakichkolwiek ogranicze w odbiorze tekstu poetyckiego jako oferty dydaktycz-
nej . To, co wydaje si "adne , choby nawet mówic jzykiem Wiktora Szk"ow-
skiego by"o tylko na wpó" zrozumia"e 56, zas"uguje, w witym przewiadczeniu
dziecka, na miano wzorca przysz"ociowego. Trudno przy tym odróni, które pra-
41
gnienia s traktowane serio, a które na niby. adne s róe. I dziewczynka chce za-
mieszka w domku z róy. adni s Indianie z ilustracji ksikowych, z barwnych
filmów, z powieci Karola Maya. Ch"opiec wierzy, e i on zostanie Indianinem .
(W 1972 r. po Festiwalu Opolskim na licie przebojów znalaz"a si piosenka
Zegarmistrz wiat"a purpurowy. Tekst Bohdana Choruka mówi o mierci; gdy zja-
wia si mier, ginie kwiat, rozsypuje si b"kit w g"owie gasn pod"ogi i po-
wietrza . Jest to mier uroczysta, dostojna, w pewien sposób w"anie " a d n a. Pio-
senka nie mówi o ludzkiej bojani i dreniu . Cz"owiek czeka na swojego Zegar-
mistrza jasny i gotowy . Jak donios"a prasa, w jednej ze szkó" zapytano dzieci,
kim chcia"yby by, gdy dorosn. Odpowiedzi, brzmia"y jednomylnie. Kade dziec-
ko chcia"oby zosta w przysz"oci zegarmistrzem wiat"a purpurowym !)
Poetyka literatury dydaktycznej w ujciu doros"ych dy, po trzecie, do ogra-
niczenia repertuaru postulatów, które wolno uwaa za faktyczne postulaty wycho-
wawcze, a take do ograniczenia sytuacji, w których potrzebna jest dzia"alno wy-
chowawcza. System przykaza dydaktycznych to system instrukcji o regu"ach
uczestnictwa w sytuacjach konfliktowych (moralnych, ideologicznych, politycz-
nych, obyczajowych). Brak napi konfliktowych w strukturze utworu, a dok"ad-
niej: nieobecno w niej napi, które ogó" interpretuje jako konfliktowe, powodu-
je, i danemu utworowi odmawia si wartoci dydaktycznych. Wiersz o s"owiku,
który wyciga" swój piew w cienki w"os , wiersz o piecu, który te jest pikny,
ma kafle i szpary , wiersz o dbie pomylonym z krzes"em krytyka doros"a za-
liczy do rzdu dzie" neutralnych dydaktycznie, co, oczywicie, w pewnych uk"adach
ma wp"yw na ich ocen, w innych nie ma. A z perspektywy dziecka?
Raz si komar z komarem przekomarza zacz"
[ Pobierz całość w formacie PDF ]